Psychologische ondersteuning tijdens een vruchtbaarheidsbehandeling kan voor veel patiënten een grote hulp zijn. Sinds 2021 heeft Tambre een Eenheid Gespecialiseerde Psychologie voor Geassisteerde Voortplanting, geleid door de psychologe Raquel Urteaga García. De eenheid begeleidt nationale en internationale patiënten in hun vruchtbaarheidsproces.

Ze is gepassioneerd over haar beroep. Ze vindt het erg lonend om te zien dat psychologische ondersteuning verlichting brengt voor mensen op hun traject naar gezinsuitbreiding.

Raquel Urteaga, Eenheid Gespecialiseerde Psychologie voor Geassisteerde Voortplanting

Waarom is een Eenheid Psychologische zorg belangrijk?

Tambre is een kliniek die zich onderscheidt door uitmuntendheid in geïndividualiseerde patiëntenzorg. We pleiten voor allesomvattende zorg. We optimaliseren de situatie van onze patiënten om hun droom waar te maken. Op dit traject is de geestelijke gezondheid uiterst belangrijk en in deze Eenheid zorgen we daarvoor.

Wat zijn de behoeften aan emotionele ondersteuning bij een vruchtbaarheidsbehandeling?

Tijdens de behandeling zullen gedachten, emoties en zelfs gedragingen naar voren komen die voor veel mensen totaal nieuw zijn. Deze veranderde situatie zal leiden tot wijzigingen in zowel het individu als de relatie van het koppel.  40 tot 60% van de patiënten die in behandeling zijn, krijgen te maken met symptomen van angst, depressie of een combinatie van beide. De Eenheid Psychologie wil deze symptomen voorkomen. Bij mensen die er al mee te maken hebben, kunnen deze symptomen worden behandeld en verlicht.

Voor wie is deze psychologische ondersteuning bij vruchtbaarheidsbehandelingen aangewezen? Heeft iedereen dit nodig?

Vruchtbaarheidsbehandelingen zijn processen van variabele duur. Ze vereisen meestal middelen waaraan patiënten nog niet eerder zijn blootgesteld. Sommige mensen passen zich heel goed aan de veranderingen en eisen aan. Anderen hebben het gevoel dat ze begeleiding en ondersteuning nodig hebben om voldoende psychologisch welzijn te behouden. Onze ervaring is dat niet iedereen het nodig heeft, maar dat iedereen die het wil er voordeel bij heeft.

«Het is noodzakelijk om psychologische ondersteuning en begeleiding te krijgen van gespecialiseerd personeel binnen het IVF-team,» concludeert Dr. Boivin, één van de meest vooraanstaande deskundigen ter wereld op het gebied van psychologische ondersteuning bij onvruchtbaarheidsbehandelingen (Peterson B, Boivin J, Norré J, et al., 2012).

Er wordt gezegd dat de depressie die veroorzaakt wordt door onvruchtbaarheid vergelijkbaar is met die bij kanker

Dit komt uit een onderzoek waarin het psychologische leed van vrouwelijke patiënten met verschillende ziekten werd gemeten. De resultaten toonden aan dat de psychologische symptomen die gepaard gaan met onvruchtbaarheid vergelijkbaar zijn met de symptomen bij andere ernstige medische aandoeningen (kanker, cardiale revalidatie…) (Domar, Zuttermeister y Friedman, 1993).

In beide processen, zowel oncologische als onvruchtbaarheidsprocessen, maken patiënten een rouwproces door: in het ene geval is het hun eigen gezondheid die hun leven bedreigt en in het andere geval is het hun reproductieve gezondheid die het leven bedreigt van het toekomstige kind dat zij wensen te verwekken. Beide zijn fundamentele existentiële situaties voor mensen en daarom is de gelijkenis zo groot.

Zijn er emotionele fasen die men tijdens de behandeling doormaakt?

Wanneer iemand te maken krijgt met de diagnose onvruchtbaarheid, begint een rouwperiode. Het is belangrijk om hier aandacht aan te besteden. De persoon maakt verschillende fasen door (schok/ontkenning, woede, onderhandelen, depressie en acceptatie). Niet alle patiënten doorlopen deze fasen echter in dezelfde volgorde of op dezelfde manier. Bovendien mogen we niet vergeten dat patiënten, afhankelijk van het type behandeling, met verschillende bijkomende moeilijkheden te maken krijgen (rouw door een miskraam, genetisch rouwproces…). Binnen dezelfde behandeling zullen er verschillende emotionele momenten zijn, meestal met ups en downs die zo goed weergeven wat psychologen op dit gebied de «emotionele achtbaan» noemen.

Welk advies geeft u aan mensen die al verschillende mislukte behandelingen hebben gehad?

We weten dat de accumulatie van behandelingen emotioneel zwaar is. Men moet de verwachtingen bijstellen en de illusie en hoop blijven koesteren om de zoektocht naar gezinsuitbreiding voort te zetten. Het combineren van deze factoren is niet eenvoudig. Voor professionals die in de geassisteerde voortplanting werken, zijn de ESHRE en de SEF belangrijke referenties voor de dagelijkse uitvoering van ons werk. De ESHRE, bijvoorbeeld, adviseert in haar Aanbevelingen voor Beste Praktijken inzake herhaaldelijk mislukken van implantatie (Recurrent Implantation Failure, RIF) patiëntenzorg en begeleiding. Vrouwen met RIF hebben namelijk aanzienlijk hogere stressniveaus in vergelijking met een vruchtbare, gezonde controlegroep en maken melding van gevoelens van sociaal isolement en gevoeligheid voor commentaar (ESHRE Working Group on Recurrent Implantation Failure, 2023).    

Mijn ervaring is dat de illusie om een kind te krijgen zo groot is dat patiënten zich vastklampen aan de inspanningen om dit doel te bereiken. In veel gevallen lukt dat ook, hoewel het geen makkelijke weg is.

Wat zijn de belangrijkste psychologische uitdagingen voor koppels die te kampen hebben met vruchtbaarheidsproblemen?

Een diagnose van onvruchtbaarheid brengt een lang en kostbaar emotioneel, psychologisch en financieel traject met zich mee, volgens wetenschappelijke studies in de voortplantingspsychologie (Domínguez, 2010 y Crawford, Hoff, Mersereau, 2017). Naar schatting leiden sommige van deze oorzaken bij 40% van de patiënten met voortplantingsproblemen tot depressie of angst.

Mijn ervaring in de Eenheid Psychologie leert me dat de grootste uitdaging waar iedereen het over eens is, onzekerheid is. Totdat we een positief resultaat bereiken, moeten we kleine stapjes nemen die ons dichterbij brengen. In elk van die stapjes zijn er verschillende mogelijkheden die leiden tot betere of slechtere resultaten.  Ik vertel vaak dat het een traject vol haltes is en dat de persoonlijkheid, verwachtingen en eerdere ervaringen, samen met het specifieke psychologische moment waarin de patiënt zich bevindt, ervoor zorgen dat zij het beter of slechter beleeft.

De onvertrouwdheid met het proces is een andere factor die ongemak veroorzaakt. In het begin is alles nieuw en worden ze blootgesteld aan iets waarvan ze nooit gedacht hadden dat het hen zou kunnen overkomen. Maar laten we niet vergeten dat volgens gegevens van de WHO in 2023 één op de zes koppels onvruchtbaar is.

Welke invloed hebben stress en angst op de behandeling?

Veel patiënten denken dat ze niet zwanger kunnen worden bij stress. Er is geen wetenschappelijk bewijs dat stress zwangerschap in de weg staat bij geassisteerde voortplantingsbehandelingen. Wat we wel weten is dat aanhoudende stress en angst kunnen leiden tot veranderingen in het immuunsysteem of het hormonale systeem. We weten ook – en dit wordt bevestigd door de Spaanse Vereniging voor Vruchtbaarheid (Sociedad Española de Fertilidad, SEF) – dat stress of angst het proces direct beïnvloeden: soms leiden deze toestanden tot het vroegtijdig afbreken van de pogingen om een baby te krijgen en dus tot de onmogelijkheid om een zwangerschap tot stand te brengen.

Is het moment van de bevruchting het moment met de hoogste piek van angst voor de patiënt? Kan dit het bevruchtingsproces beïnvloeden?

Er is een piek van stress op het moment van de eicelpunctie, maar andere momenten zijn de transfer en de wachttijd op het resultaat, de zogenaamde bèta-wachttijd.

Wat is de rol van emotionele en psychologische ondersteuning tijdens een vruchtbaarheidsbehandeling?

Jarenlang heeft men ten onrechte gedacht dat de psychologische aspecten tijdens een vruchtbaarheidsbehandeling konden worden genegeerd. Maar vandaag de dag, dankzij het verdwijnen van taboes over geestelijke gezondheid en grotere wetenschappelijke kennis in neurowetenschappen en psychologie, weten we dat het voor een allesomvattende patiëntenzorg essentieel is om ook rekening te houden met de psychologische aspecten van de patiënt.

Patiënten die naar de Eenheid komen, melden een grote emotionele ontlading en een groter vermogen om goed met de vaak gecompliceerde situatie om te gaan. Ze melden zelfs dat ze de bèta-wachttijd of zelfs een negatieve uitslag anders ervaren als ze psychologische begeleiding krijgen, in vergelijking met eerdere onderzoeken waarbij ze geen begeleiding hebben gekregen.

Daarnaast behandelt de Eenheid niet alleen de aanwezige symptomen, maar voert ze ook verschillende interventies uit om te voorkomen dat het traject te zwaar wordt. Hiervoor gebruiken we aan het begin of tijdens de behandeling psycho-educatie, emotionele begeleiding, ondersteuning bij het nemen van beslissingen en beheer van verwachtingen.

Wat zijn de waarschuwingssignalen dat een vrouw of koppel psychologische hulp nodig heeft tijdens hun zoektocht naar een baby?

Enkele van de meest voorkomende signalen die aangeven dat deze hulp nodig is, zijn:

• Verlies van interesse in dagelijkse activiteiten.
• Slecht humeur dat niet verbetert.
• Hoge angstniveaus.
• Interpersoonlijke moeilijkheden met partners, familie, vrienden ….
• Voortdurende concentratieproblemen.
• Onvermogen om aan iets anders te denken dan onvruchtbaarheid.
• Veranderingen in het slaappatroon.
• Veranderingen in de voeding (door te veel of te weinig voeding op te nemen).
• Verhoogde consumptie van toxische stoffen.
• Gevoelens van boosheid of woede die niet verdwijnen.
• Aanhoudende sociale isolatie.

De aanbeveling is dat als dit ongemak uw leven langer dan twee weken op een intense en bijna dagelijkse manier verstoort, u naar de Eenheid moet gaan voor een evaluatie. Samen kunnen we dan op zoek gaan naar hulpmiddelen om dit ongemak zo snel mogelijk te overwinnen.